Een wetsvoorstel ‘Plan van aanpak witwassen’ opent de deur naar een ‘ongekende massasurveillance’ van Nederlanders door banken. Daarvoor waarschuwt de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) in een advies over het conceptwetsvoorstel.
Onderdeel van het voorstel is het monitoren van alle banktransacties van alle Nederlandse rekeninghouders in één gecentraliseerde database, met gebruik van algoritmes. Volgens de AP betekent dit een verregaande inbreuk op de bescherming en vertrouwelijkheid van klantgegevens. Het voorgestelde systeem komt volgens de waakhond in essentie neer op een bancair sleepnet.
Banken moeten nu al individuele controles uitvoeren naar mensen of bedrijven die mogelijk geld witwassen of terrorisme financieren. Ongebruikelijke transacties moeten ze melden bij de autoriteiten. Deze onderzoeken door banken zijn voor veel mensen ingrijpend en ingewikkeld. Ook kunnen ze ervoor zorgen dat mensen zich als een crimineel weggezet voelen.
Gezamenlijke plek
Het voorstel geeft banken bevoegdheden die nog verder gaan. Op basis van het voorstel kunnen banken voor het eerst het betaalgedrag van alle Nederlanders op één gezamenlijke plek verzamelen en monitoren. Dit systeem kan er ook toe leiden dat mensen geheel ten onrechte toegang verliezen tot hun bankrekening.
Banken besteden de monitoring straks uit aan een derde partij, die gebruikmaakt van algoritmes. Bovendien moeten banken met elkaar klantgegevens gaan uitwisselen. De risico’s die dit systeem met zich meebrengt, staan wat betreft de AP in geen verhouding tot het doel van het wetsvoorstel.
Zo dreigen er situaties waarin mensen die door één bank ten onrechte als een risico worden aangewezen, bij alle andere banken in Nederland ook een kruisje achter hun naam krijgen. Voor zulke mensen kan het praktisch onmogelijk worden om nog ergens een bankrekening te kiezen.
Handel en wandel
“De voorgestelde monitoring gaat echt veel te ver”, zegt AP-bestuurder Katja Mur. “Al jouw betaalgedrag wordt straks centraal verzameld en met algoritmes in de gaten gehouden, samen met alle transacties van alle andere bankklanten in Nederland. Dit levert risico’s op voor jouw privacy. Je betaalgegevens laten je hele handel en wandel zien. Bijvoorbeeld of jij geld uitgeeft aan een politieke partij, religieuze instelling of psycholoog.”
Katja Mur: “Goede wetgeving draagt bij aan het aanpakken van witwassen zonder onnodig de grondrechten van alle burgers in te perken. Dat is met dit voorstel zeker niet het geval. Mensen zijn onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Door iedereen standaard in de gaten te houden, wordt er aan dit fundamentele beginsel van de rechtsstaat getornd.”
